RAZGOVOR S POVODOM: BILJANA ČAMUR-VESELINOVIĆ
STANJE NAUKE U BIH UKRATKO – GDJE SMO SADA?
Financijska ulaganja u nauku i istraživanja su niska i prema podacima Agencije za statistiku BiH bruto izdaci za istraživanje i tehnološki razvoj u 2016. godini iznosila su 0.21% BDPa. Usporedbe radi, preporuka Evropske unije je 3%, od čega 2% iz privatnog sektora. Ali, ne možemo se mi tako jednostavno porediti sa Evropom, gdje djeluju jaki industrijski giganti. Nizak procenat ulaganja u nauku kod nas je u najvećoj mjeri posljedica urušene industrije, koja je u predratnom periodu bilježila ulaganja i do 1% od BDPa. S druge strane, izdvajanja iz javnih sredstava su daleko od potrebnih i većinom se troše na podršku obrazovnim institucijama. Okvirni zakon o osnovama naučno-istraživačke djelatnosti imamo, kao i Strategiju razvoja nauke u BiH, koja je usvojena 2009. godine, a revidirana početkom ove godine za period do 2022. godine.
Neki od ciljeva ove strategije su:
- Osiguranje vodeće uloge nauke i tehnologije kao faktora dugoročnog razvoja zemlje kroz konsenzus svih donosioca odluka u smislu da razvoj nauke predstavlja opći interes;
- Povećanje finansijskih izdvajanja javnog i privatnog sektora u BiH za oblast nauke i tehnologije na bazi kratkoročno i dugoročno definiranih prioriteta i planova;
- Osiguranje kontinuirane podrške inovativnosti, transferu tehnologija, te komercijalizaciji i primjeni naučnih dostignuća;
- Veće učešće BiH istraživača i institucija u evropskoj naučnoistraživačkoj mreži i Evropskom istraživačkom prostoru (ERA);
- Uključivanje naučne dijaspore u istraživački prostor BiH;
- Razvoj istraživačke infrastrukture po međunarodnim standardima.
O nadležnostima i aktivnostima koje poduzima MCP BiH na planu razvoja nauke razgovarali smo sa gđom Biljanom Čamur-Veselinović, pomoćnicom ministra za nauku i kulturu.
Ministarstvo civilnih poslova BiH (MCP BiH) nadležno je za koordinaciju aktivnosti, usklađivanje planova entitetskih tijela vlasti i definisanje strategije na međunarodnom planu u oblasti nauke.
U okviru grant sredstava za Programe za pripremu projekata i potencijalnih kandidata iz programa EU-Horizont 2020, MCP dodjeljuje finansijsku podršku za pripremu projekata u okviru programa HORIZONT, COST i EUREKA putem javnog poziva. Iznos sredstava koji se dodjeljuje u 2018. godini je 444.000KM i obezbjeđen je Zakonom o Budžetu institucija BiH i međunarodnih obaveza BiH za 2018.godinu. Takođe, godišnje se raspisuje i konkurs za sufinansiranje projekata za dodjelu sredstava u okviru podrške tehničkoj kulturi i inovatorstvu u Bosni i Hercegovini putem javnog poziva.
Pored budžetskih sredstava važni instrumenti za podršku istraživanju i inovacijama i implementaciju Strategije su programi EU kojima je BiH pristupila. To su prije svega HORIZONT, te COST i EUREKA, kao i bilateralni sporazumi saradnje.
Važno je napomenuti da su trenutno otvoreni pozivi za projekte bilateralne saradnje u oblasti nauke s Austrijom i Slovenijom a na osnovu bilateralnih sporzuma sa ovim zemljama. Ovo je jako važan vid saradnje, jer za rezultat može imati partnerstva za pristup mnogo većim sredstvima iz programa Horizont 2020.U okviru projekta “Razvoj mreže centara mobilnosti u Bosni i Hercegovini (BAMONET)”, a u skladu sa EURAXESS inicijativom, uspostavljen je EURAXESS centar u BiH. EURAXESS je jedinstven internet portal koji pruža pristup širokom polju informacija i usluga podrške za evropske i neevropske istraživače, koji žele svoju karijeru nastaviti ili započeti u Evropi.U skladu s odredbama Okvirnog zakona o osnovama naučno-istraživačke djelatnosti i koordinaciji unutrašnje i međunarodne naučno-istraživačke saradnje Bosne i Hercegovine, po prvi put prošle godine (2017.) dodjelili smo državnu nagradu za uspjehe u oblasti nauke na međunarodnom planu, a dobitnica je akademik prof.dr Mirsada Hukić.Osim kroz bilateralne sporazume i programe EU HORIZONT, COST i EUREKA međunarodna saradnja posebno se realizuje kroz učešće u radu Upravljačke platforme za zapadni Balkan, Dunavske inicijative, Centralnoevropske inicijative, te Mediteranske inicijative. Na regionalnom planu posebno značajna je saradnja u oblasti nauke pod okriljem Regionalnog savjeta za saradnju (Regional Cooperation Council – RCC), čiji je rezultat donošenje Regionalne strategije za istraživanje i razvoj Zapadnog Balkana.
Spomenuli ste mogućnost financiranja kroz programe EU HORIZONT, COST i EUREKA. Koliko je naša naučno-istraživačka zajednica upoznata sa ovim programima?
Bosna i Hercegovina je od januara 2014. pridružena zemlja u Okvirnom programu EU za naučna istraživanja i inovacije Horizont 2020. BiH je bila pridruženi član i prethodnog programa FP6 od 2009.godine.Od 2009. godine BiH je članica I Programa COST (European Cоoperation in the field of Scientific and Technical Research), a iste godine stekli smo i status Državne informativne tačke (NIP status) u Programu EUREKA.U Bosni i Hercegovini nacionalne kontakt tačke (NCP) na godišnjem nivou organizuju od 25 do 30 informativnih dana širom naše zemlje o mogućnostima koje nudi program EU HORIZONT 2020. Sve informacije se mogu naći i na posebno kreiranoj stranici www.ncp.ba.Osim informativnih dana, NCP mreža promoviše Horizont 2020 putem sljedećih aktivnosti:
-konsultacije i pružanje usluga subjektima zainteresovanim za Horizont 2020, COST i EUREKA programme (opšte konsultacije u vezi sa programima i specifične konsultacije u vezi sa prijedlozima projekata/apliciranjem, finansijskim pitanjima, traženjem partnera i upitima/savjetima u vezi sa pojedinačnim pozivima),
-aktivnosti diseminacije (organizovanje seminara, radionica, informativnih dana, održavanje web stranice NCP mreže, distribucija informacija putem e-maila);
-umrežavanje i promocija BiH NCP mreže sa instranstvom i potencijalnim partnerima.
Posebne mjere za podsticanje saradnje ostvaruju se dodjelom bespovratnih sredstava Ministarstva civilinih poslova BiH kroz već pomenuti javni poziv za dodjelu sredstava iz granta pod nazivom „Program za pripremu projekata i potencijalnih kandidata za sredstva iz programa EU Horizont 2020“. Ministarstvo je izdalo i vodič kako pripremati projekte za H2020 i isti je objavljen na web stranici.
Do sada iz BiH u HORIZONT programu ima 55 učesnika, kroz 35 ugovora, a iznos povučenih sredstava je 5 miliona eura.Za one koji žele više informacija o dostupnim fondovima EU za nauku, gdje se mogu naći detaljne informacije i kome se mogu obratiti?
U Bosni i Hercegovini je Sektor za nauku i kulturu Ministarstva civilnih poslova BiH (MCP) nadležan za praćenje učešća BiH u programu Horizont 2020. Ministarstvo je formiralo NCP sistem – Sistem državnih kontakt tačaka, koje promovišu program, organizuju info dane i radionice, te posreduju u aktivnostima vezanim za učešće institucija iz BiH u programu Horizont 2020. Sve ove osobe (NCP) posjeduju iskustvo i znanje o okvirnim programima, aktivno govore engleski jezik, prošli su treninge i obuke te aktivno učestvuju u pisanju projekata i njihovoj implementaciji. Nacionalni koordinator za HORIZONT 2020 je zaposlen u MCP na pozciji šefa Odsjeka za nauku. Ostale NCP osobe su spoljni saradnici. Svi javni univerziteti imaju imenovane fokalne tačke za program Horizont 2020. MCP je na prijedlog entiteta imenovalo članove programskih komiteta po tematskim oblastima u okviru programa HORIZONT. MCP je kreiralo i posebnu web stranicu (www.ncp.ba) sa svim informacijama o mogućnostima programa HORIZONT koja se redovno ažurira. MCP ima bazu istraživača kojima se redovno dostavljaju informacije i vijesti o novostima u vezi programa HORIZONT, te COST i EUREKA. Također, MCP kroz saradnju s medijima promoviše mogućnosti programa.